Marie-José Klaver
(NRC Handelsblad, 25-1-2005)

Voor verstandelijk gehandicapten is veel aangepast, maar internet blijft vaak moeilijk toegankelijk. Een Nederlands computerprogramma slecht barrières.

Voor mensen met een verstandelijke beperking zijn computers en communiceren via internet erg ingewikkeld. Het bedienen van een pc en programma's als Internet Explorer en Outlook doet voor de meeste geestelijk gehandicapten een te groot beroep op hun cognitieve vaardigheden. Ze raken verstrikt in teksten die ze niet begrijpen, ze klikken het verkeerde symbool aan en vergeten hun wachtwoord.

Sinds vorige week is er een Nederlands computerprogramma op de markt waarmee verstandelijk gehandicapten van internet gebruik kunnen maken. De Waag Society, een organisatie voor oude en nieuwe media, heeft een programma ontwikkeld dat is afgestemd op de leer- en communicatiemogelijkheden van verstandelijk gehandicapten. De software, die Pilotus heet, combineert toepassingen zoals e-mail, tekengereedschap, plaatjes, foto's en een tekst-naar-spraak functionaliteit. De interface is duidelijk en vrolijk.

Met Pilotus, dat geschikt is voor Windows 95 en hoger, kunnen verstandelijk gehandicapten met elkaar communiceren. Ook kunnen ze berichten uitwisselen met bijvoorbeeld hun ouders en broers en zussen. Iedere gebruiker is lid van een groep en kan alleen met andere groepsleden communiceren. Zo raken de verstandelijk gehandicapten niet verdwaald op het internet. Voor het programma is een internetverbinding met een modem voldoende.

Als Pilotus gestart wordt moet de gebruiker inloggen met een plaatjescode die bestaat uit bijvoorbeeld een spin, een vlieger en een zeester. Daarna worden de nieuwe berichten opgehaald. Nieuwe berichten zijn te herkennen aan een groen uitroepteken. Aan een pasfoto is snel te herkennen van wie een bericht afkomstig is.

Een bericht kan tekst, zelfgemaakte tekeningen, afbeeldingen en foto's bevatten. Alle geschreven tekst kan worden omgezet naar spraak wat het gebruik voor geestelijk gehandicapten die niet of niet zo goed kunnen lezen eenvoudiger maakt. De berichten kunnen ook geprint worden.

Als alle berichten zijn gelezen of afgeluisterd kan de gebruiker antwoorden sturen of nieuwe berichten samenstellen door op een plaatje met een pen te klikken.

Voor de omzetting van tekst naar spraak maakt Pilotus gebruik van een spraaksynthesizer. De beheerder kan de uitspraak van woorden aanpassen. Zo kan er bijvoorbeeld een onderscheid gemaakt worden tussen de namen Michaël en Michael (`Maikel'). Ook het volume en het tempo waarin de tekst wordt uitgesproken kunnen aangepast worden.

Bartiméus, een zorginstelling voor blinden en slechtzienden met en zonder verstandelijke beperkingen, gebruikt Pilotus sinds september. Op Boerderij Langbroek, een van de locaties van Bartiméus waar mensen met een visuele en verstandelijke handicap wonen, hebben acht cliënten de afgelopen maanden met Pilotus gewerkt. Hoewel de software nog niet geheel is aangepast voor blinden en slechtzienden viel er goed mee te werken, vertelt begeleider Marjolein Smit. Ze hoopt dat de software wordt uitgebreid met een braillecomponent zodat blinden met een leesregel de teksten op het scherm kunnen lezen. Pilotus sluit goed aan bij `pictogenda's' waarmee binnen Bartiméus wordt gewerkt. Pictogenda's zijn boekjes waar begeleiders en familieleden berichten met foto's en pictogrammen in kunnen schrijven voor de cliënten. Een voordeel van Pilotus is dat vrienden, familieleden en begeleiders 24 uur per dag berichten kunnen achterlaten.

Op Boerderij Langbroek, een agrarische werkplaats waar iedereen meehelpt met veeteelt en het verbouwen van groente en fruit, wordt Pilotus niet alleen gebruikt om te kletsen. Men discussiërt ook over actuele onderwerpen zoals de verbouwing van de instelling. ,,De directie had een brief gestuurd over de plannen. Die hebben de cliënten omgezet in `Pilotus-taal' met pictogrammen en foto's van het terrein.

Zo leeft een onderwerp opeens veel meer omdat ze er in een eigen taal over kunnen praten. Je merkt dat discussies ook beter beklijven'', aldus Marjolein Smit van Bartiméus. Op die manier vergroot Pilotus de zelfstandigheid van gehandicapten.

Cliënten die niet kunnen lezen en schrijven maken veel gebruik van het tekenprogramma en de stempels in het programma. Smit: ,,Ze tekenen het hele scherm vol en vertellen er dan een verhaal bij dat een begeleider kan typen.''

Smit heeft ook met autisten met Pilotus gewerkt. ,,Zij bleken via Pilotus gemakkelijker te communiceren. De techniek helpt hen zich uit te drukken.'' Ze wil onderzoeken of het programma ook binnen therapieën ingezet kan worden.

www.pilotus.nl