C Y B E R C U L T U U R

Muisklikactivisme

Marie-José Klaver
(Carp, 20 februari 2001)

Slachtoffers van de aardbeving in India, ontslagen medewerkers van Amazon, kinderen in de sweatshops van Nike. Elk goed doel heeft tegenwoordig zijn eigen cyberactie. Wie eens een uurtje over heeft kan al klikkend veel voor zijn medemens doen.

Wat een cyberactie is, weet inmiddels iedereen dankzij het knullige optreden van de Samenwerkende Hulporganisaties (SHO) twee weken geleden. Toen SHO bekendmaakten dat enkele grote internetaanbieders hun abonnees een elektronisch machtigingsformulier zouden e-mailen waarmee ze geld konden overmaken voor hulp aan India, brak er een storm van protest los. De banken vonden de methode te onveilig en de digitale burgerrechtenorganisatie Bits of Freedom veroordeelde de actie omdat internetaanbieders hun leden niet zomaar ongewenste e-mail mogen sturen. De hulporganisaties en de providers trokken zich de kritiek aan en besloten om alleen acceptgiro's te sturen aan internetgebruikers die daar prijs op stelden.

Anders dan de actie van SHO vinden de meeste cyberacties in stilte plaats, op een website of een mailinglijst. Zo kreeg het protest tegen de nieuwe belastingmaatregel voor artiesten pas de aandacht van de media toen er in korte tijd tienduizend handtekeningen waren verzameld op de website Musicfrom.nl. De initiatiefnemers van de actie hebben de digitale handtekeningen aangeboden aan staatssecretaris van Cultuur Rick van der Ploeg. Ze hopen dat Van der Ploeg en zijn collega Wouter Bos van Financiën de Artiestenregeling 2001, die ook de onkostenvergoedingen van popmusici belast, veranderen. Protestmails sturen is een andere bekende vorm van muisklikactivisme. Momenteel doen er onder meer kant en klare elektronische brieven aan de directie van de webwinkel Amazon.com de ronde op allerlei mailinglijsten. De tekst van de brief, een protest tegen de manier waarop Amazon.com ontslagen medewerkers onder druk probeert te zetten door ze een bonus aan te bieden als ze hun mond houden over het bedrijf, hoeft alleen maar gekopieerd en in een nieuw e-mailbericht geplakt te worden.

Wie eens een uurtje over heeft en al klikkend wat voor zijn medemens wil doen, kan de verzamelsite Cyberacties.nl bezoeken. Hier biedt webontwerper Peter de Ruiter een overzicht van actuele virtuele acties voor het goede doel. Proefdiervrij bijvoorbeeld nodigt bezoekers uit om te protesteren tegen proeven op mensapen in het Biomedical Primate Research Centre (BPRC) in Rijswijk. Via een formulier kan een e-mail worden gestuurd naar de sollicitatiecommissie van het BPRC, dat op zoek is naar een personeelsfunctionaris. In de e-mail wordt de met HIV besmette chimpansee Koen aanbevolen voor deze functie. De aap is de beste kandidaat voor de baan, zegt Proefdiervrij, want hij 'zit al negentien jaar opgesloten in het BPRC. Hij is niet alleen heel begaan met zijn lotgenoten, maar weet ook heel goed wat er leeft op de werkvloer'. Verder zijn er onder meer acties te vinden tegen de drijfjacht van het Koninklijk Huis ('verdien f 10.000,- met een goed idee om de familie Van Oranje Nassau op andere gedachten te brengen'), de berenfok in China en de komst van Albert Heijn naar de binnenstad van Leiden.

De Ruiter, die ook de websites voor het Wereld Natuurfonds ontwerpt, gelooft dat acties met een wedstrijdelement de betrokkenheid van de deelnemers vergroten. 'Acties moeten creatief zijn. Je moet niet alleen een mailtje sturen, maar ook iets extra's doen. Zelf een brief schrijven bijvoorbeeld of een testje doen. Op die manier vindt ook informatieoverdracht plaats', aldus De Ruiter. Zo bedacht hij voor het Wereld Natuurfonds een actie waarbij kinderen teams moesten vormen om zoveel mogelijk digitale handtekeningen te verzamelen voor de ijsberen op de Noordpool. Ook de homepagewedstrijd van het Wereld Natuurfonds was een idee van De Ruiter. Honderd deelnemers deden aan de wedstrijd mee door een eigen homepage te maken over onderwerpen als windenergie of dolfijnen.

Volgens het Instituut voor Publiek en Politiek (IPP), dat eind vorig jaar een studiedag hield over internetactivisme, is het simpele muisklikactivisme op zijn retour. 'Muisklikacties hebben hun langste tijd gehad. Met een paar klikken van de muis verstuur je een mailtje naar een doelwit. Zo'n e-mail toont niet veel betrokkenheid en zegt de aangesprokenen weinig. Op den duur worden zowel de activisten als hun mikpunten moe van de vele muisklikacties. Daarom moeten organisaties op zoek naar nieuwe mogelijkheden zodat het actievoeren via internet weer zinvol wordt en burgers betrokken raken bij de acties.' Het instituut gelooft in interactieve cyberacties. Als voorbeeld van een geslaagde cyberactie die zowel voor de deelnemer als voor de organiserende partij nuttig was, noemen Marloes Buurman en Steven Lenos van het IPP de online enquête voor de Vrouwenloonwijzer van de FNV. Ongeveer tienduizend vrouwen hebben vorig jaar via een website vijftig vragen beantwoord over hun werk en salaris. De FNV kreeg zo op een goedkope manier veel gegevens over de werksituatie van vrouwen. De deelnemers kunnen de resultaten van het onderzoek gebruiken om te zien of ze een marktconform salaris krijgen.

Ook ondernemers zien intussen geld in cyberacties. Jaap Kalff bijvoorbeeld richtte vorig jaar Solidaid Online op. Dit bedrijf is momenteel bezig met een portalsite voor goede doelen die 1 maart online zal gaan. Op Helphelpen.nl zal een aantal projecten komen te staan waaraan geïnteresseerden geld kunnen geven. Doneren kan per creditcard, acceptgiro of machtiging. Solidaid wil 'het online steunen van goede doelen zo aantrekkelijk en vanzelfsprekend mogelijk te maken', zo valt op de website van het bedrijf te lezen. 'We willen transparant maken wat er met je geld gebeurt. Je kunt via e-mail aangeven of je op de hoogte wilt blijven van het project. We vertellen je dan precies wat er met je geld is gebeurd. Als je bijvoorbeeld honderd gulden hebt gegeven aan een school in Tanzania, krijg je van ons te horen of dat is uitgegeven aan honderd pennen of aan schriften', vertelt Kalff. Wie geld geeft via Helphelpen.nl krijgt een eigen homepage op de site met daarin een overzicht van alle donaties en machtigingen.

Solidaid is een for profit-bedrijf, benadrukt Kalff. 'Wij vragen een percentage van de donaties en geven betaald advies aan hulporganisaties over hun online strategieën.' Het bedrijf wil ook samenwerken met winkelsites. Van de producten die via Helphelpen.nl worden gekocht gaat een deel naar een goed doel en een deel naar Solidaid.

Hardere acties

Cyberactivisme is meer dan protestmails versturen en meedoen aan homepagewedstrijden. Ook hackers en tegenstanders van de globalisering voeren actie in cyberspace. Begin deze maand werd bijvoorbeeld de website van het World Economic Forum in Davos gehackt. Net als de protesten in de fysieke wereld (demonstraties in Davos en Zürich) kreeg de hack veel media-aandacht. De hacktivisten wisten beslag te leggen op de persoonlijke gegevens van 27.000 mensen die de afgelopen jaren aan het forum - een conferentie voor zakenmensen en politici die door antiglobalisten als ondemocratisch en elitair wordt beschouwd - hebben deelgenomen. Onder de gegevens bevonden zich onder meer de creditcardnummers van Bill Clinton en Bill Gates.

In 1999 zetten hacktivisten een alternatieve site over globalisering op onder het domein www.gatt.org. De site, die nog steeds bestaat, leek sprekend op die van de World Trade Organisation (voorheen GATT geheten), maar bevatte harde kritiek op de vrijhandel en het geweld tegen de Derde Wereld. De echte WTO-site (www.wto.org) werd in 1999, het eerste jaar dat antiglobalisten uit de hele wereld bij elkaar kwamen om te protesteren tijdens een WTO-top, honderden keren aangevallen door hackers.

Cyberacties: www.cyberacties.nl

Musicform: www.musicform.nl

Solidaid: www.solidaid.com

(Verschenen in Carp, 20 februari 2001)

Klik hier voor meer artikelen over cybercultuur.